Plantasyon

Ilk once Karayiplerde icad edilmis, dis pazara yonelik, onceleri buyuk olcude kole emegine dayali, buyuk capli tarimsal isletmelerdir.

Kavram tarihsel ve cografi olarak cok fazla farklilik gosteriyor, ben burda aklima ivedi gelen bir kac ortak ozelliginden bahsetmeye calisayim. Avrupa’lilarin Amerika’ya intikalinden sonra, cok cesitli sebeblerle topragin bol, emek gucunun kit olmasindan dolayi, Avrupa’dan getirilen sozlesmeli (indentured), ve Afrika’dan getirilen kole emegine dayali uretim bicimidir. En onemli ayird edici ozelligi uretenin tuketimine yonelik degil, dunyanin bi ucundaki dis tuketim icin uretim yapmasidir. Ornegin, en sik gorulen plantasyon urunlerinden seker, Karayipler’de uretilmis, onceleri Avrupa’nin ureten kesiminin karnini doyurmus, sonralari bu tuketim Kuzey Amerika’ya ve dunyanin diger cografyalarina sicramistir. Hem uretilen madde meta olarak uretildiginden hem de cok sayida iscinin eszamanli emegine dayali oldugundan kultural antropolog Sidney Mintz plantasyonlari fabrikalarla karsilastirmis, tam kapitalist olmamalarina ragmen bunlari “capitalistic agro-industrial” olarak tanimlamistir.

Ustune oturdugu uretim biciminin kendini varedebilmesi icin gereken en onemli kosul, plantasyonlarin mevcut uretim yapilabilir topragin tumunu kontrol etmesi gerekliligidir. Zira, gerek sozlesmeli, gerek kole olarak calisan yerli ya da ithal edilmis emek gucu bosta toprak olmasi durumunda gayet akillica bir hareketle kacip ozgurce kendisi icin uretim yapabilecegi topraga yonelecektir. Dolayisiyla isgalci plantasyon rejimi hem mevcut toprak haklarini red ve inkar etmek, hem de acikta baska toprak bulunmasini engellemek durumundadir. Bu yuzden plantasyonlar kilometre karelerce alani kontrol ederler. Bu da ancak hatiri sayilir bir askeri gucun esliginde mumkun olur.

20. yuzyilin basina kadar ozgur olmayan zorlama emege dayanan plantasyonlar bugun cogunlukla ucretli ozgur emege bagimlidirlar. Tarimsal uretimin kapitalistlesmesi, Karayipler’de ve Bati Yarim Kurenin geri kalaninda plantasyon uretim surecinde kotarilmistir.

Bu kadar sogukkanli tantanadan sonra sunu demeli: kole emegi ve diger zora dayali emek bicimleri plantasyonlarin belkemigini olusturur. Bu isletmelerde calismaktan olenlerin sayisi sogukkanli tantanalarca bilinemediginden kisaca Avrupalilarin Amerikalarda icad ettigi allahin belasi-olmaz olasi bir tarimsal uretim bicimidir seklinde tanimlamak faydali olabilir.

Amerikalara zorla getirilmis milyonlarca kolelestirilmis Afrikali, kole emegi kaldirildiktan sonra emek acigi yuzunden sadece Karayiplere zorunlu sozlesmeli isci olarak getirilen 1,500,000 Cinli ve 750.000 Hintli, bu isletmelerin yeni dunyaya hediyeleridir.

(19.03.2008 )