Her ne kadar kitlesel kentlesmeyle Avrupa’daki endustrilesme surecine eslik etmesiyle tanismis olsak da, bugun artik bizatihi kendisi kureselleserek kurenin her yanini donusturmekte olan kentlesme surecinin olcek ve boyutlarini anlamak icin Avrupa’nin epey dogusuna, Cin’e bakmak lazim gelir.
Cin Halk Cumhuriyeti’nde sadece 1980-1990 arasi kentsel nufusa katilan insan sayisi, Avrupa’yi kentlere bogan 19. yuzyil boyunca Avrupa’nin kentlesen nufusundan fazla [1]. Avrupa’nin sehirlesme rakamlarina Rusya’nin da dahil oldugunu belirtelim bu arada. Cin’in bahse konu olcekte ve muthis bir hizda sehirlesmesinin sebeplerini 1978 sonrasi serbest piyasa reformlari ve neoliberallesme surecinde aramakta fayda var. Mao’nun uzun sure kirsal nufusu yapay yollarla da olsa bol tutma cabasi Cin’in neoliberallesme sureciyle beraber tamamen tersine donmus, kirsal nufusu kentli proleter ihtiyacina bagli olarak ozellikle yabanci sermaye akisi inanilmaz bir hizda hareketlendirmistir. Bunun sonucu olarak da asagi yukari bir 20 senede (1978-1999) kirdan kente goc eden Cin’li sayisi 200 milyon gibi akillara zarar bir noktaya ulasmistir. 1980’li yillarda bakildiginda baskin bir bicimde kirsal ozellikler tasiyan Cin nufusu, sadece 30 sene sonra 2010’da %49.7’si sehirlerde yasayan bir goruntuye burunmus. 666 milyon’luk sehirli nufusuyla bugun Cin, baslibasina bir kentler diyari [2].
Bu konuda genis olcekte karsilastirmali bir istatistige rastlamadim ama sanirim bu, dunya tarihinin iki on yil gibi kisa bir surede gordugu en genis capli nufus mobilizasyonu olsa gerek. Bununla karsilastirilabilecek bir tek 19.yy sonu Amerika’ya goc aklima geliyor ama buyuk ihtimalle 200 milyon yaninda Amerika’ya goc rakamlari devede kulak kaliyordur.
Iki yuz milyon insanin iki onyilda koyden kente gocmesiyle birlikte de bir diger parmak isirtici istatistige ulasiyoruz. Amerika Birlesik Devletlerinde 9 adet bulunan 1 milyondan daha nufuslu kent sayisi, 2005 yili rakamlarina gore Cin’de 166’yi bulmus durumda[3]. Ornegin bugun uretimin yogunlastigi sehirlerden olan Shenzen daha 20 yil once kendi halinde bir koy iken, 2010 yilinda 10 milyona yakin insani bunyesinde barindiran bir metropol halini alabilmis. Kitleler halinde sehirlesen Cin nufusuna bagli olarak kutleler halinde buyuyen sehirlerin yine her turlu enteresanligi gordugunu dusunen dunya tarihinin agzini bir karis acik birakacak miktarda da bir hammadde ihtiyaci mevcut. Cin Halk Cumhuriyeti, 2000 yilindan bu yana dunya cimento arzinin yarisini emmis durumda [4].
Dunya tarihinde esi gorulmemis bir hizda sehirlesen Cin nufusunun dertli basina bu kadar anafor yetmez diyorsak, bu nufusu bu derece hareketlendiren sermaye girisinin insani giderlerine de bakabiliriz. 1980 sonrasi neoliberallesme surecinde, ucuz emek ve gevsek cevre kisitlamalari sayesinde dunyanin fabrikaligina soyunmus, ve fakat ayni sebeplerden dolayi emek kosullarinin yurek sizlattigi dev bir ulke Cin. Sangay sosyal bilimler akademisinin arastirmasina gore aralarinda Walmart, Dell ve Disney’in de bulundugu buyuk sirketlere mal ve hizmet ureten Cin fabrikalarinda cocuk emeginden, asgari ucret alti odemeye, sigortasiz isci calistirmaktan, 16 saat araliksiz devam eden is gunune kadar her turlu emek ve hak gaspi gorulmekte. Sadece Hong Kong civarinda fabrikada parmaklari kirilan yada kopan isci sayisi yilda 40,000 [5].
son 25 sene icinde gerceklestirdigi muazzam sehirlesmenin sonucu, tanidik kentsel problemlerin tanimadik rakamlarda ortaya cikmasi da bu noktada cok sasirtici olmasa gerek. Trafik sikisikligina asinayiz. peki sehrin girisinde konvoy uzunlugu 100 kilometreyi asan ve 9 gun boyunca acilmayan trafik sikisikligina asinamiyiz? [6]
Bitirirken su bariz soruyu sorayim. Bizim yaptigimizi yapin, modernlesin, endustrilesin, sehirlesin; gelsin demokrasi, gelsin insan haklari, olsun hersey gulluk gulistanlik diye 1950’lerden beri bas bas bagirip 3. dunyaya recete kesen kah Kuzey Amerika’li, kah Avrupa’li “modernization theory” taraftarlari, Cin’in bu endustrilesme ve kentlesme hikayesi hakkinda ne dusunuyorlar? Istermisiniz bir de her kentli Cin’li ortalama bir kentli Amerika’li kadar tuketsin? Niye tuketmesin ki? Cevreci duyarlilik bir tek baskalari tuketirken mi isler?
1 Financial Times, 27 temmuz 2004. (Malesef Agustos 2004 oncesi sayilari internetten artik gorulemiyor)
4 David Harvey (2008) “Right to the city“, New Left Review 53. sf. 29. Makalenin Turkce‘si.
Mehmet Barış Kuymulu 
yukarida anlatilana bir pencere de surdan aciliyor:
http://www.chinahush.com/2009/10/21/amazing-pictures-pollution-in-china/